وطن دار، نامی اصیل در افغانستان و عنوانی دو وجهی است/ محمد سرور رجایی مرجع جامعه مهاجرت بود

به گزارش پایگاه خبری سایه خاوران؛ نشست نقد و بررسی کتاب وطن دار «روایت مهاجرت ۲۸ افغانستانی به ایران» به قلم مرحوم محمد سرور رجایی با حضور ابوطالب مظفری نویسنده و منتقد ادبی و محمد کاظم کاظمی شاعر و نویسنده افغانستانی در حسینیه هنر برگزار شد.

مظفری در ابتدا گفت: روایت پدیده مهاجرت به خاطر سختی و دشواری آن سخت است و انتظار به جایی نیست اگر انتظار روایت شاد از این کتاب را داشته باشیم.

این نویسنده و منتقد بیان کرد: نقد هر کتابی دو جنبه دارد؛ می توان هم به نقاط مثبت و هم به نقاط منفی پرداخت. چون جنبه های مثبت بسیار مطرح شده و آشکار نیز است، به جنبه های منفی و کاستی ها پرداخته شود بهتر است.

وی ابراز کرد: من یکی از راویان کتاب هستم و می‌دانم پرداختن به مهاجرت یک تیغه دولبه است. شما زمانی که وارد کار مهاجرت می شوید باید به گونه ای رفتار کنید که هم راویان و هم جامعه مهاجر از کار راضی باشند و ناشر نیز به اهداف خود برسد.

مظفری با اشاره به اینکه وطن دار در شمار پژوهش های تاریخ شفاهی قلمداد می شود، ادامه داد: کتاب وطن دار قابل قبول و قابل دفاع است. در روایت خودم نیز هیچگونه دخل و تصرفی صورت نگرفته است. برخی اوقات می بینیم متنی که ارائه می دهیم با متنی که چاپ می شود بسیار متفاوت است اما در این کتاب اینگونه نبود و امانت رعایت شده بود.

وطن دار، نامی اصیل در افغانستان و عنوانی دو وجهی است

این منتقد ادبی اهل افغانستان خاطر نشان کرد: کتاب وطن دار روایت ۲۸ افغانستانی مهاجرت به ایران است. عنوان کتاب نام اصیل و رایجی در افغانستان است. این نام در واقع دو وجهی است. اول اینکه این اصطلاح برگرفته از ادبیات شفاهی افغانستان است و وجه دوم ایهام آن است یعنی سرزمینی که مهاجرین از آنجا آمدند و با هم وطن دار هستند و در یک وطن مشترک زندگی می کنند؛ بنابراین از این جهت نام خوب، قابل دفاع و دلگرم کننده است.

وی گفت: از نقد شعر، داستان و متن واحد راحت می توان سخن گفت. اما زمانی که کتابی روایتی از ۲۸ نفر‌ باشد، نقد آن سخت است؛ چرا که پرداختن به تک تک روایتگرها کار دشواری است.

مظفری بیان کرد: ترتیب معناداری در روایت ۲۸ نفر وجود ندارد، یا باید بر اساس سن و سال راویان تنظیم شده باشد یا بر اساس حروف الفبا. اما در این کتاب‌ هیچ کدام لحاظ نشده است.

ترتیب معناداری در ۲۸ روایت وجود ندارد

این شاعر برجسته ادبیات معاصر افغانستان ابراز کرد: حوزه فعالیت ها راویان هر اندازه نزدیکتر باشد، ساختار کتاب منسجم تر است، در حالیکه در این کتاب روایت شاعر، نویسنده، فعال اجتماعی، هنرمند، خطاط و دانشجو را در کنار یکدیگر می بینیم.

وی افزود: این نگاه را در ذهن مخاطب ایجاد می کند که چون تعداد ۲۸ نفر از یک حوزه فراهم نشده به سایر حوزه ها رجوع شده و این تصور ایجاد می شود کار با اصرار انجام شده نه با آگاهی و طرح قبلی.

این نویسنده و منتقد ادبی اظهار کرد: در این کتاب روایت دانشجویی را می بینیم که بورسیه ایران را دارد و به او نمی توان نام مهاجر را اطلاق کرد. در معنای کلمه مهاجرت دقت کنید، مراد رنج مهاجرت است که شخص بیشتر عمر خود را در مهاجرت گذرانده باشد.

مظفری بیان کرد: یک روایت از سه چیز تشکیل می شود؛ توصیف، صحنه و ترخیص. در توصیف متن ها به صورت ایستا از زاویه دید راوی وصف می شود؛ بنابراین روایت ایستا و کلی است. در صحنه ما به جزئیات یک روایت و یک حادثه نزدیک می شویم، گویا روایت را در حال اجرا و زنده می بینیم. در تلخیص روایت ها را خلاصه و برش زمانی و مکانی می زنیم.

نزدیک شدن متن داستان به صحنه، جذابیت بیشتری ایجاد می کند

وی گفت: هر اندازه متن داستانی و روایی به صحنه نزدیک شود، جاذبه بیشتری دارد و در حقیقت برای مخاطب عینی تر است. گویا در این کتاب مولف خسته شده و روایت ها را خلاصه کرده و جنبه زندگی نامه نویسی پیدا کرده است.

این نویسنده و منتقد ادبی خاطر نشان کرد: زندگی نامه نویسی کلیشه همراه دارد و کتاب وطن دار از کلیشه زندگی نامه نویسی تبعیت کرده. ۲۸ روایت یکسان در این کتاب آمده است که چون شکل یکسانی دارد، امکان دارد مخاطب مطالب آخر را نخواند و خسته کننده و تکراری باشد، اما اگر مصاحبه محور بود مشکل برطرف می شد.

تنظیم متن بر اساس مصاحبه، سوژه را به چالش می کشد

مظفری گفت: در مصاحبه با سوال از پیش طراحی شده سوژه را به چالش می کشید. اگر روایت محور باشید و به خود شخص واگذار کنید، زمینه فرار از بخش های جنجال برانگیز فراهم می شود و راوی به سراغ بخش های ساده تر می رود‌.

این نویسنده و منتقد ادبی ابراز کرد: نوعی چالش و زنده بودن در مصاحبه وجود دارد که در اینگونه روایت ها دیده نمی شود؛ مصاحبه مزایایی دارد که روایت ندارد‌ . هر ناشری ایده ای دارد و در مصاحبه ایده ناشر خود را بهتر نشان می دهد‌. در روایت با سوال مواجه نیستیم و با خاطرات روبرو هستیم؛ بنابراین نمی دانیم سیاست مولف و ناشر چیست؟ بنابراین اگر کاری از این دست صورت می‌گیرد بهتر است که روایت محور نباشد و مصاحبه محور باشد.

محمد سرور رجایی مرجع جامعه مهاجرت بود

کاظمی در ادامه گفت: بهره ای که از کتاب بردم، بیشتر از حد تصورم بود. زمانی که مرحوم رجایی کتاب را تالیف می کرد تصورم این بود که روایت ها تازه نیست، ولی زمانی که کتاب منتشر شد و روایت های مختلف کنار هم قرار گرفت، علاوه بر اینکه زیست مهاجرت را در افراد مختلف می بینیم، از طیف های مختلف دانشگاه و فرهنگ هر کدام به زوایای مختلف مهاجرت پرداختند.

وی ابراز کرد: در این روایت ها، قوانین مختلفی که جامعه مهاجر با آن مواجه هست را شاهد هستیم و روایت های متنوع پازل خوبی را تشکیل داده است. مرحوم رجایی در زمان حیات مرجعی برای جامعه مهاجر بود. به گونه ای بود که در هر مساله ای کار و خدمتی برای جامعه مهاجر نیاز بود اولین مرجع ایشان بود. و اکنون که در کنار ما نیست احساس می کنیم چه مقدار دست ما خالیست.

پایان پیام/زهرا غفوریان/مشهد